در زبان بسیاری از بزرگان ما به عنوان دعا جمله معروفی وجود دارد؛ «عاقبت بهخیر شوی جوان». حتماً شما هم این جمله را وقتی دست به کار نیکی زدهاید از زبان اطرافیان شنیدهاید. امروز با رهنمایی امام سجاد(ع) و با کمک از نیایشهای ایشان به اهمیت این دعا و ارزش عاقبت بهخیری خواهیم پرداخت. دعای یازدهم صحیفه سجادیه در موضوع «طلب عاقبت بهخیری» است که طی آن، امام(ع) ضمن ستایش خداوند و درود بر محمد(ص) و آل او، از یک سو از خداوند حسن عاقبت و فرجام نیک را درخواست میکند و از سوی دیگر با مضامین و محتوای زیبای این دعای شریف، زمینهها و عوامل حسن عاقبت را به انسان میآموزد و او را از عوامل سوءعاقبت پرهیز میدهد.
قرآن در خصوص عاقبت چگونه هشدار میدهد؟
یازدهمین دعای صحیفه سجادیه در زمینه معارف متعالی و راههای عاقبت بهخیری است. مفاهیمی که در بسیاری موارد، به مضامین آیات و روایات، مؤید و مزین شده است. آیات متعددی از قرآن بر این امر تأکید دارد که مردم، تلاش کنید مسلمان و عاقبت بهخیر از دنیا بروید. در ادامه به نمونههایی اشاره میشود. در سوره آلعمران، آیه ۱۰۲ خداوند متعال مؤمنان را اینگونه توصیه میکند: «یا ایّها الّذین آمنوا اتّقوا الله حقّ تقاته و لاتموتنّ الّا و انتم مسلمون؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! آنگونه که حق تقوا و پرهیزکاری است تقوای الهی داشته باشید و از دنیا نروید، مگر اینکه مسلمان باشید (تلاش کنید تا پایان عمر گوهر، ایمان را حفظ کنید)». مشابه این مورد در وصیت حضرت ابراهیم(ع) به فرزندان خود نیز وجود دارد: «و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند (و هر کدام به فرزندان خود گفتند) فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده و شما جز به آیین اسلام (تسلیم در برابر فرمان خدا) از دنیا نروید. (تسلیم الهی بودن همان عاقبت بهخیری است)». (بقره، آیه ۱۳۲) تسلیم امر الهی بودن در هر زمانی متدین به دین الهی آن زمان بودن است و در این زمان عاقبت بهخیری به این است که انسان واقعاً مسلمان و در حال داشتن دین اسلام و ایمان عمیق به اصول و ارکان آن از دنیا برود. خوب است بدانیم در خواست عاقبت بهخیری امری دائمی است. در قرآن کریم از زبان هدایتشدگان آمده است: «الرّاسخون فی العلم آمنّا به... ربّنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمةً انّک انت الوهّاب؛ راسخان در علم میگویند: «ما به آن (قرآن) ایمان آوردیم... پروردگارا! دلهایمان را بعد از آنکه ما را هدایت کردی (از راه حق) منحرف مگردان و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشندهای». (آلعمران، آیه ۸)
با بررسی این آیات متوجه میشویم حتی راسخان و عالمان با آن عظمت، مواظب روح و دل خود هستند (ربنا لاتزغ قلوبنا) و همچنین در مسیر قرار گرفتن و هدایت شدن مهم است، ولی مهمتر آن است انسان از خط خارج نشود و تا آخر در خط و مسیر بماند. به عنوان آخرین نکته باید توجه داشت از خطر سوءعاقبت روح و دل نباید غافل شد و باید همیشه در این زمینه از خداوند استمداد جست.
در اهمیت عاقبت به خیری
روایات فراوانی دلالت بر اهمیت عاقبت بهخیری دارند. بهطور مثال از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: «انّ العبد لیعمل عمل اهل النّار و انّه من اهل الجنّة و انّه لیعمل عمل اهل الجنّة و انّه من اهل النّار، و انما الاعمال بالخواتیم؛ بهراستی بنده عمل جهنمیان را انجام میدهد در حالی که خود اهل بهشت است و بهراستی بنده عمل بهشتیان را انجام میدهد در حالی که خود اهل آتش است. سرّ این مطلب این است که میزان در اعمال، فقط به پایان آن است (که در آخرین روزها چگونه رفتار میکند)».(سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، ص ۴۳۷) این روایت برای ما روشن میکند انسان هر چند در مسیر تعالی با دقت و ظرافت عمل کند اما نباید به حسن اعمال خود مغرور شود و شایسته است همواره از فرجام کار خود بیمناک باشد. همچنین لازم است علاوه بر توجه به ظاهر عمل، به باطن عمل نیز توجه کرد و مراقبت و دقت در اعمال و رفتار را در هیچ مرحله و مرتبهای رها نکرد. در طول تاریخ اسلام موارد و شواهد بسیاری هم از عاقبت بهخیری افراد در لحظات آخر عمر ذکر شده است. از مشهورترین این افراد حر ریاحی است. حر نخستین کسی بود که با ۴هزار نفر راه را بر امام حسین(ع) گرفت، ولی همین شخص روز عاشورا توبه کرد و خدمت امام حسین(ع) آمد و عرض کرد: «آمدم توبه کنم و در مقابل شما جانم را فدا کنم، آیا توبه من پذیرفته است. حضرت فرمود: آری، خداوند متعال توبه تو را میپذیرد و گذشته تو را میبخشد» و سرانجام در راه امام حسین(ع) به شهادت رسید و عاقبت به خیر شد.
مسیری که امام برای عاقبت بهخیری نشانمان میدهد
با خواندن این دعا متوجه میشویم نتایج معرفتی و معنوی این نیایش که همگی در راستای رستگاری و حسن عاقبت انسان است، در بخشهای پنجگانهای میتواند دستهبندی شود. نخستین نکته در این نیایش به سنت همه ادعیه، یاد و نام خداوند است که مایه شرافت و سربلندی است. سپس شکر او است که مایه رستگاری خوانده شده و در ادامه طاعت پروردگار است که مایه نجات از عذاب الهی و سوءعاقبت دانسته شده است. پس از آن با صلوات و درود بر پیامبر(ص) و خاندان پاکش، اشاره شده که اخلاص در ذکر، شکر و طاعت خداوند، از عوامل مهم عاقبت بهخیری است. در ادامه و به عنوان سومین نکته به حسن توفیق پرهیز از گناه و بدست آوردن حسنات اشاره شده است؛ امری که مایه خشنودی نویسندگان اعمال انسان و از عوامل مهم حسن عاقبت است. به عنوان نکته چهارم در این دعا به درخواست توبه مقبوله و پرهیز از گناه، بهویژه در پایان عمر اشاره شده است که از زمینهها و نمادهای مهم عاقبت بهخیری به شمار میرود. در پایان، امام معصوم(ع) با درخواست ستر و پوشش و تمسک به رحمت و عطوفت الهی، انسان را از سوءعاقبت و رسوایی روز قیامت محفوظ میدارد.
منابع:
اهمیت و جایگاه عاقبت بهخیری در اسلام؛ نویسنده: سید جواد حسینی
شرح و بررسی دعای یازدهم صحیفه سجادیه(عاقبت بهخیری) از دیدگاه قرآن و روایات؛ استاد راهنما: احمدرضا غایی، دانشجو: مرضیه بیاتی
نظر شما